تشابه و تمایز علوم فلسفه و کلام اسلامی

رشته فلسفه و کلام اسلامی شامل دروس فلسفه اسلامی و کلام اسلامی است. به منظور شناخت این رشته لازم است تعریفی از فلسفه اسلامی و کلام اسلامی ارائه شود.

تعریف فلسفه اسلامی

فلسفه دانشی است که به تفکر درباره مسائل بنیادین و اساسی که در جهان و زندگی با آن ها روبرو هستیم مانند هستی، واقعیت، آگاهی، ارزش و خرد و زبان میپردازد. تکیه بحث های فلسفی فلسفی بر استدلال های عقلانی و منطقی است. بحث فلسفی بیشتر متوجه تفکر محض است.
فلسفه مطالعه واقعیت است. در فلسفه کلی ترین امری که بتوان با آن سر و کار داشت یعنی وجود، موضوع تفکر قرار میگیرد. ارسطو در تعریف فلسفه می گوید: “فلسفه علم به احوال موجودات است از آن حیث که وجود دارند.”
این تعریف فلسفه به طور کلی است. اما اینکه فلسفه اسلامی چیست و چه تفاوتی با دیگر نحله های فلسفی دارد لازم است ابتدا تعریفی از فلسفه اسلامی ارائه شود تا در ادامه به بیان تفاوت های آن با فلسفه غرب میپردازیم.
پرسشی که ممکن است مطرح شود این است که فلسفه اسلامی چیست؟ آیا همان فلسفه ای است که صرفاً به زبان عربی نگاشته شده است؟ یا همان فلسفه ای است که فقط توسط مسلمانان توسعه داده شده است؟ بهتر است گفته شود فلسفه اسلامی گونه ای تفکر و نگرش است که در فرهنگ و جامعه عموماً مسلمان شکل گرفته است و طبیعتاً مواد فکری خود و حتی دغدغه های مناسب با این فرهنگ را در خود منعکس کرده است.
به نظر دکتر نصر، فلسفه اسلامی، اسلامی است نه تنها به خاطر این واقعیت که در جهان اسلامی و به وسیله مسلمانان توسعه یافته است بلکه بدین خاطر که اصول،و بسیاری از مسائل خاص و مورد علاقه خود را از سرچشمه های وحی اسلامی به دست آورده است.

تعریف کلام اسلامی

علم کلام از علوم اسلامی است که بیشتر بر کاربرد عقل و علم در مسائل اعتقادی تکیه دارد. دانش کلام به پایه های اعتقادی در یک دین و مقابله و بحث با نظرات دیگر اندیشه ها میپردازد. مواردی مانند برهان های اثبات وجود خدا، حدوث و قدم عالم، نبوت خاصه و عامه، عدل الهی، امامت، معاد و … در این رشته بحث می‌شود.
بنابراین کلام اسلامی بیشتر به دفاع از باورهای دینی و اعتقادی نظر دارد. بر اساس جمع بندی تعاریفی که از سوی معاصران انجام گرفته علم کلام را میتوان چنین تعریف کرد: “علم کلام دانشی است که به استنباط، تنظیم و تبیین معارف و مفاهیم دینی پرداخته و بر اساس شیوه های مختلف استدلال اعم از برهان، جدل، خطابه و گزاره های اعتقادی را اثبات و توجیه میکند و به اعتراض و شبهات مخالفان دین پاسخ می‌دهد.”
کلام اسلامی محدود به قوانین شرع است. ولی حدود فلسفه اسلامی حدود عقل و طاقت بشر است.

تفاوت های علم فلسفه و علم کلام اسلامی

علم کلام اسلامی و فلسفه اسلامی دو حوزه متفاوت هستند. اگرچه هر دو بر مبنای استدلال عقلی و نقلی عمل می‌کنند، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. علم کلام اسلامی بیشتر به بررسی و تبیین اعتقادات و مسائل دینی می‌پردازد، در حالی که فلعلم کلام اسلامی یک حوزه از علوم اسلامی است که به بررسی و بحث دربارهٔ اصول عقاید اسلامی و دفاع از آنها می‌پردازد. این علم به استدلال عقلی و نقلی برای بررسی و تبیین اعتقادات دینی می‌پردازد و به شبهه‌ها و بدگمانی‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شود، پاسخ می‌دهد.

علم کلام اسلامی به دو رویکرد اصلی تقسیم می‌شود:

رویکرد استدلال عقلی: در این رویکرد، از استدلال‌های عقلی و منطقی برای بررسی و تبیین اعتقادات دینی استفاده می‌شود. متکلمان این رویکرد با استدلال‌های منطقی و فلسفی به بررسی مسائلی مانند وجود خدا، نبوت، معاد و عدالت الهی می‌پردازند.

رویکرد استدلال نقلی: در این رویکرد، از منابع نقلی مانند قرآن و سنت پیامبر اسلام (ص) برای بررسی و تبیین اعتقادات دینی استفاده می‌شود. متکلمان این رویکرد با بررسی و تفسیر متون دینی به بحث و تبیین مسائلی مانند توحید، نبوت، امامت و معاد می‌پردازند.

علم کلام اسلامی به مسائل مختلفی می‌پردازد که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

برهان‌های اثبات وجود خدا
بررسی حدوث یا قدم جهان هستی
بحث دربارهٔ نبوت خاصه و نبوت عامه
بررسی عدالت الهی
بحث دربارهٔ امامت
بررسی مسئلهٔ معاد و زندگی پس از مرگ
در علم کلام اسلامی، دانشمندان به عنوان “متکلم” شناخته می‌شوند و این کارکرد آن‌ها را از فیلسوفان، فقها و دانشمندان اسلامی دیگر متمایز می‌کند.

در ادامه، به مقایسه دقیق تر این دو علم می‌پردازیم:

موضوعات مورد بررسی:

علم فلسفه اسلامی: در فلسفه اسلامی، مسائل فلسفی وجودی، معرفتی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی در اسلام بررسی می‌شوند. این علم به بررسی مفاهیمی مانند وجود خدا، عدالت الهی، علم و عقل، آزادی اراده و سایر مسائل فلسفی مرتبط با اسلام می‌پردازد.
علم کلام اسلامی: در کلام اسلامی، عقاید و اصول دینی اسلام بررسی می‌شوند. این علم به بررسی مسائلی مانند توحید، نبوت، معاد، قدر و قضا، امامت و دیگر مسائل مرتبط با عقاید اسلامی می‌پردازد.

روش‌ها و ابزارها:

علم فلسفه اسلامی: در فلسفه اسلامی، از روش‌های منطقی و فلسفی برای بررسی و تبیین مسائل استفاده می‌شود. این علم از منابعی مانند قرآن، حدیث، منطق و فلسفه غربی برای بررسی مسائل فلسفی در اسلام استفاده می‌کند.
علم کلام اسلامی: در کلام اسلامی، از روش‌های منطقی و استدلالی برای بررسی و تبیین عقاید و اصول دینی استفاده می‌شود. این علم از منابعی مانند قرآن، حدیث، منطق و فقه برای بررسی و تبیین عقاید اسلامی استفاده می‌کند.

شباهت های علم فلسفه و علم کلام اسلامی

هر دو علم به بررسی مسائل مرتبط با وجود و معرفت می‌پردازند. در فلسفه، موضوع اصلی بررسی وجود و طبیعت واقعیت‌ها است، در حالی که در کلام اسلامی، موضوع اصلی بررسی عقاید و اصول دینی است ..
اسلوب و روش بحث:

در فلسفه، استدلال عقلی و برهانی برای بررسی مسائل استفاده می‌شود. فلاسفه با استفاده از منطق و استدلال منطقی، به دست‌آوردن پاسخ‌های منطقی و عقلانی می‌پردازند. در کلام اسلامی نیز استدلال عقلی و برهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما به علاوه، به استدلال بر اساس نصوص دینی و تفسیر آنها نیز توجه می‌شود.

اهداف و غایات:

هدف اصلی فلسفه، به دست آوردن دانش و درک عمیقتر از واقعیت‌ها و معنای زندگی است. فلاسفه به دنبال پاسخ به سوالات اساسی و عمومی انسان هستند، مانند معنای وجود، طبیعت انسان، اخلاق و عدالت. در کلام اسلامی، هدف اصلی بررسی و تبیین عقاید و اصول دینی است. کلام اسلامی به دنبال توجیه و تبیین عقاید دینی و ارائه استدلال‌هایی برای قوی‌تر کردن اعتقادات دینی است ..
به طور خلاصه، هر دو فلسفه و کلام اسلامی به بررسی مسائل مرتبط با وجود، معرفت و عقاید می‌پردازند. اما در روش بحث، فلسفه بیشتر به استدلال عقلی و برهانی تکیه می‌کند، در حالی که کلام اسلامی به استدلال عقلی و برهانی به همراه استدلال بر اساس نصوص دینی توجه می‌کند. همچنین، هدف اصلی فلسفه به دست آوردن دانش و درک عمیقتر از واقعیت‌ها و معنای زندگی است، در حالی که هدف اصلی کلام اسلامی بررسی و تبیین عقاید و اصول دینی است.

تفاوت فلسفه اسلامی و فلسفه غرب

ممکن است برای علاقمندان به مطالعه فلسفه این پرسش مطرح شود که فلسفه غرب را برای ادامه تحصیل انتخاب کنند یا فلسفه اسلامی را؟
در ادامه به تفاوت های این دو حوزه فکری در موضوع، روش، محتوا و غایت اشاره میکنیم تا با آگاهی از این دو رشته و علاقمندی فردی بهترین انتخاب را داشته باشید.
– تفاوت در موضوع: در فلسفه اسلامی موضوع فلسفه وجود یا موجود است. در قرون وسطی و اوائل رنسانس موضوع بحث فلسفه های غربی با فلسفه اسلامی یکی بود. ولی فلسفه های نو ظهور غربی از حیث موضوع به شدت دچار تشتت و اختلاف هستند. با اندکی تسامح میتوان ادعا نمود که به تعداد فلسفه های غربی موضوع فلسفه پیدا شده است.
– تفاوت در روش و متد تحقیق: در فلسفه اسلامی عقل بدیهی و عقل برهانی و قضایای بدیهی و استدلال منطقی نقش محوری دارند ولی در اغلب مکاتب فلسفی نوظهور در غرب یا عقل و منطق یا ارزش معذرفتی آن چندان قابل اعتنا نیست.

– تفاوت در انگیزه و غایت: در فلسفه اسلامی انگیزه اساسی یافتن حقیقت موجودات است. انگیزه بعدی این است که خود و انسان را هماهنگ با عالم عینی کنند. و در مرحله بعدی ساختن مدینه فاضله است. ولی در فلسفه غرب عده ای از آنان با این انگیزه وارد فلسفه میشوند که مشکلات دنیوی جوامع خودشان را حل کنند به همین دلیل اغلب فلسفه های غربی توسط فلسوفان بعد از خودشان طرد میشوند و فلسفه هایی حتی متضاد با فلسفه های قبلی ظاهر میشود.
– تفاوت در محتوا: در فلسفه اسلامی از تمام مراتب وجود یعنی از ماده تا خدا به تفصیل بحث میشود. ولی در فلسفه های غربی تمرکز روی بخش خاصی از عالم است. مثلاً در برخی مکاتب غربی بحث از انسان پر رنگ تر است و در برخی دیگر بحث از ادراکات بشری و …

معرفی کنکور

برای شرکت در آزمون کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی لازم است در کد رشته مربوط به الهیات و معارف اسلامی-فلسفه و کلام نام نویسی شود. این کد رشته شامل گرایش هایی چون فلسفه و کلام اسلامی، عرفان اسلامی، دین شناسی، شیعه شناسی، کلام اسلامی، امام شناسی، کلام امامیه، کلام شیعه، فرق تشیع، مذاهب اسلامی می‌شود. راجع به دانشگاهها و دفترچه کنکور در ادامه به تفصیل توضیح خواهیم داد. همچنین اطلاعاتی از قبیل دانشگاه هایی که گرایشهای مختلف را دارند، رشته هایی که میتوانند این آزمون را شرکت کنند، اینکه فارغ التحصیلان این رشته در ادامه در چه رشته هایی می توانند تحصیل کنند و … در ادامه بحث خواهد شد.

منابع کنکور ارشد فلسفه و کلام اسلامی

زبان عمومی و تخصصی: (30 سوال)
عمومی :
1- کتاب ۴۰۵ واژه ضروری تافل، انتشارات جنگل.
2- کتاب گرامر زبان انگلیسی، عباس فرزام، انتشارات باستان.
3- کتاب تافل رهنما، ابراهیم نظری تیموری، انتشارات رهنما.
4- کتاب گرامر کاربردی زبان انگلیسی، شهاب اناری و همکاران، انتشارات مبتکران.
5- کتاب مجموعه سوالات کارشناسی ارشد زبان عمومی، انتشارات سازمان سنجش و آموزش کشور
تخصصی:
1- کتاب انگلیسی برای دانشجویان رشته الهیات و معارف اسلامی، تالیف محمودرضا عطایی و حسین
وحید دستجردی، انتشارات سمت.
2- کتاب ترجمه و راهنمای زبان تخصصی: ویژه دانشجویان رشته الهیات، تالیف علیرضا جلالی، مترجم حسن جهانبان اسفهلان، انتشارات پیام دانشگاهی.
3- کتاب تحلیلی زبان تخصصی الهیات، تالیف مسعود غلامعلی فرد، انتشارات راه.
 زبان عربی (30 سوال)
1- کتاب ترجمه و شرح مبادی العربیه: قسمت صرف، تالیف رشید شرتونی، مترجم سید علی حسینی، انتشارات دارالعلم.
2- کتاب قواعد کاربردی زبان عربی، تالیف دکتر فضل الله میرقادری و دکتر زهرا ریاحی زمین، انتشارات دانشگاه شیراز.
3- کتاب نحو برای دانشجو، تالیف سید محمد رادمنش، انتشارات به نشر.
منطق (30 سوال)
1- کتاب منطق (جلد اول و دوم)، تالیف محمدرضا مظفر، ترجمه علی شیروانی، انتشارات دارالعلم.
2- کتاب جوهر النضید، تالیف حسن بن یوسف علامه حلی، ترجمه منوچهر صانعی، انتشارات حکمت
3- کتاب منطق 1و 2 ، تالیف احد فرامرز قراملکی، غلامحسین ابراهیمی دینانی، انتشارات دانشگاه پیام نور
4- کتاب مبانی منطق جدید، مولف لطف الله نبوی، انتشارات سمت.
5- کتاب درآمدی به منطق جدید، انتشارات ضیاء موحد، انتشارات علمی و فرهنگی.
لازم به ذکر است که منطق جدید تنها در سال اخیر در سوالات امتحانی بود.
فلسفه و کلام اسلامی (30 سوال)
1- کتاب ترجمه و شرح نهایه الحکمه، تالیف سیدمحمدحسین طباطبائی، شارح علی شیروانی، انتشارات
بوستان کتاب قم.
2- کتاب شرح جدید منظومه سبزواری، تالیف منوچهر صدوقی سها، انتشارات آفرینش.
3- کتاب شرح و ترجمه بدایه الحکمه (جلد 2 و 3 و ۵)، تالیف علی شیروانی، انتشارات بوستان کتاب قم.
4- کتاب کشف المراد، شرح تجرید الاعتقاد، تالیف حسن بن یوسف علامه حلی، ترجمه محمد اکوان، انتشارات نور الثقلین.
5- کتاب ترجمه و شرح کشف المراد، تالیف علی شیروانی، انتشارات دارالعلم.

منابع ارشد و دکتری فلسفه و کلام اسلامی حافظون

برای موفقیت در آزمون ارشد و دکتری فلسفه و کلام اسلامی، نیازی به خواندن منابع اصلی ندارید؛ چرا که خواندن این منابع بسیار سخت و زمان بر بوده و درصد احتمال موفقیت شما را در کنکور کاهش می‌دهد.
این منابع توسط هیئت تالیف موسسه حافظون، خلاصه شده و مهمترین قسمت های این منابع، خلاصه نویسی و بخش بندی شده است.
منابع کنکور ارشد فلسفه و کلام حافظون شامل دروس عمومی (صرف و نحو و ترجمه عربی) و دروس تخصصی (فلسفه، کلام و منطق) بوده که به شما در کسب درصدها بالا و رتبه مناسب در کنکور کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی کمک می‌کند.

منابع کنکور ارشد فلسفه و کلام

چگونه برای کنکور ارشد فلسفه و کلام اسلامی آماده شویم؟

مخاطبان این آزمون هم از دانشجویانی هستند که رشته کارشناسی آن‌ها فلسفه بوده و هم از کسانی که رشته ای غیر مرتبط با فلسفه داشته اند. لذا برای کلیه عزیزانی که قصد ادامه تحصیل در این رشته را دارند توصیه می‌کنیم به نکات زیر توجه بفرمایند.
با توجه به اینکه برای فهم فلسفه لازم است منطق و زبان منطق آموخته باشیم پس قبل از مطالعه فلسفه توصیه می‌شود به فن منطق آشنا شویم و آن را بدانیم.
به دروسی که حاوی مطالبی هستند که نیاز به حفظ دارند و دروسی که نیازمند فهم و بررسی بیشتری هستند توجه کنیم. به طور مثال برای کنکور، درس کلام اسلامی  بیشتر حفظی است اما درس فلسفه اسلامی  نیازمند بررسی و وقت بیشتری برای تحلیل و فهم مطالب است. پس برای برنامه ریزی برای مطالعه کنکور ابتدا درس منطق فهم و تمرین شود و بعد درس فلسفه ابتدا به طور کلی فهم و بعد با دقت و ریزبینی مطالعه گردد. درس کلام نیز در مرحله بعد و همچنین نزدیک به کنکور خوانده شود.
بیشتر سوالات از کتاب نهایة الحکمة است، لذا در صورت کمبود وقت میتوان تنها و یا بیشتر روی این کتاب متمرکز شد.
با دقت به سوالات سالهای گذشته میتوان متوجه شد بار اصلی سوالات متوجه کدام کتابها و قسمت ها است لذا حتماً قبل از مرور و یاد آوری دروس، تستها مطالعه و بررسی شود.
نکته آخر اینکه برای قبولی در یک دانشگاه خوب، وقت کافی برای مطالعه در نظر بگیرید و از هیچ درسی صرف نظر نفرمایید زیرا درصد صفر در یک درس به شدت رتبه را باتلا میبرد. سعی کنید همه دروس را مطالعه بفرمایید تا نتیجه مطلوبی حاصل شود.