چگونه درس علوم قرآن را برای کنکور ارشد بخوانیم؟
درس علوم قرآن، یکی از مهم‌ترین دروس رشته علوم قرآن و حدیث است و همچنین نقش مهمی در نتیجه کنکور کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دارد؛ از سال 91 هر ساله 20 تست با ضریب 3 از درس علوم قرآن در کنکور ارشد علوم قرآن و حدیث آمده است.
اما از سال 1401، ضریب علوم قرآن ارشد از 3 به 4 تغییر پیدا کرد که نشان دهنده اهمیت این درس در کنکور ارشد علوم قرآن و حدیث است.
سوالات علوم قرآن ارشد، معمولاً از 4 منبع اصلی این رشته تشکیل می‌شوند که این 4 کتاب به ترتیب اولویت عبارتند از:
- 18 فصل از کتاب «الاتقان» سیوطی
- کتاب «تاریخ قرآن» دکتر حجتی
- فصل نسخ از کتاب «البیان» آیة الله خویی
- کتاب «اسباب النزول» دکتر حجتی
فهرست مطالب
معرفی منابع مهم و اصلی درس علوم قرآن در کنکور ارشد علوم قرآن
برای موفقیت در آزمون کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، شناخت منابع معتبر و بهره‌گیری از آنها به شکل نظام‌مند، بسیار حائز اهمیت است. کتاب‌های برجسته‌ای همچون «الاتقان فی علوم القرآن» سیوطی، «تاریخ قرآن» دکتر حجتی، «البیان فی تفسیر القرآن» آیت‌الله خویی و «اسباب النزول» دکتر حجتی، از اصلی‌ترین منابع این حوزه به شمار می‌روند. در ادامه، ویژگی‌ها و اهمیت هر یک از این منابع توضیح داده می‌شود.
1.الاتقان فی علوم القرآن
کتاب «الاتقان فی علوم القرآن» اثر جلال الدین سیوطی، مهم ترین منبع علوم قرآن ارشد است و همه ساله حدود دو سوم تست‌های علوم قرآن ارشد از این کتاب می‌باشد. این کتاب در اصل شامل 80 فصل از مباحث علوم قرآنی است که 18 فصلی که از این کتاب به عنوان منبع کنکور ارشد علوم قرآن و حدیث تعیین شدهاند، عبارتند از:
«کلمات غیرعربی، وجوه و نظایر، محکم و متشابه، مقدم و مؤخر، عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، مفهوم و منطوق، حقیقت و مجاز، تشبیه و استعاره، کنایه و تعریض، حصر و اختصاص، ایجاز و اطناب، مناسبت آیات و سور، اسباب النزول، نسخ، خبروانشاء و ادوات تفسیری»
کتاب الاتقان در اصل به زبان عربی نگاشته شده است که 18 فصل تعیین شده آن، در چاپ عربی الاتقان، 260 صفحه و در ترجمه فارسی آن حدود 450 صفحه است. که مطالب 18 فصل کتاب الاتقان، در بخش دوم کتاب درسنامه ارشد علوم قرآن حافظون در 175 صفحه خلاصه شدهاند.
2.تاریخ قرآن دکتر حجتی
کتاب «تاریخ قرآن» دکتر حجتی، دومین منبع علوم قرآن ارشد است و به طور میانگین هر سال حدود 15الی 25 درصد تست‌های علوم قرآن ارشد از این کتاب طرح شده است.
کتاب تاریخ قرآن در اصل 500 صفحه به زبان فارسی است که در بخش اول کتاب درسنامه ارشد علوم قرآن حافظون با بیانی ساده و چینشی جدید و نظام مند، در 60 صفحه خلاصه شده است.
3. البیان فی تفسیر القرآن
کتاب «البیان فی تفسیر القرآن» اثر آیت الله خویی را می‌توان یکی از مصادر مهم علوم قرآن در شیعه دانست که فصل نسخ آن، سومین منبع علوم قرآن ارشد به شمار می‌رود و به طور میانگین هر سال حدود 5 الی 15 درصد تست‌های بخش علوم قرآن از این بخش طرح شده است.
کتاب «البیان» در اصل به عربی نگاشته شده و بخش نسخ آن 100 صفحه است و ترجمه فارسی آن به 160 صفحه می‌رسد. این بخش که درس 16 بخش دوم کتاب درسنامه علوم قرآن ارشد حافظون است در 35 صفحه خلاصه شده است.
شایان ذکر است که درس نسخ در کتاب درسنامه ارشد حافظون، تلفیق نکات و مطالب مبحث نسخ کتاب الاتقان و مبحث نسخ کتاب البیان است به طوریکه ذهن خواننده نظام بهتری پیدا کند و خواننده از تشتت و چندبار خواندن برخی مطالب دور باشد.
4.اسباب النزول
کتاب «اسباب النزول» دکتر حجتی، در واقع نقد فصل اسباب النزول کتاب الاتقان است و این کتاب آخرین منبع مهم علوم قرآن ارشد محسوب می‌شود و به طور میانگین هر سال حدود 0 تا 10 درصد تست‌های علوم قرآن ارشد از این بخش طرح شده است.
کتاب اسباب النزول 250 صفحه است که در اصل به زبان فارسی نگاشته شده است. این بخش که درس 15 بخش دوم کتاب درسنامه علوم قرآن ارشد حافظون است در 24 صفحه خلاصه شده است.
شایان ذکر است که درس اسباب النزول در کتاب درسنامه علوم قرآن ارشد، تلفیقی از نکات و مطالب بخش اسباب النزول کتاب الاتقان و کتاب اسباب النزول دکتر حجتی است به طوریکه ذهن خواننده نظام بهتری پیدا کند و خواننده از تشتت و چند بار خواندن مطالب به دور باشد.
تحلیل و بررسی منابع اصلی علوم قرآن ارشد و تعداد تست هر کدام از منابع در کنکور 13 سال گذشته
| منابع اصلی | کنکور سال 91 تا 1403 | جمع تست ها | درصد | |||||||||||||
| 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 | 99 | 00 | 01 | 02 | 03 | ||||
| 1 | الاتقان | 18 | 13 | 16 | 11 | 14 | 17 | 13 | 10 | 11 | 15 | 15 | 11 | 13 | 177 | %68 |
| 2 | نسخ | 1 | 3 | 2 | 5 | 5 | 2 | 2 | 2 | – | 1 | 1 | 2 | 2 | 28 | %10 |
| 3 | اسباب النزول | – | 2 | – | 1 | – | – | 2 | – | – | 1 | – | – | – | 6 | %2 |
| 4 | تاریخ قرآن | 1 | 2 | 2 | 3 | 1 | 1 | 2 | 4 | 7 | 3 | 3 | 4 | 5 | 38 | %15 |
| 5 | خارج از منبع | – | – | – | – | – | – | 1 | 4 | 2 | – | 1 | 3 | – | 11 | %5 |
ویژگی‌های کتاب درسنامه علوم قرآن ارشد:
- تلخیص، تسهیل و تنظیم منابع اصلی (کتاب درسنامه که 300 صفحه است تلخیص، تسهیل و تنظیم حدود 260 صفحه عربی و 1650 صفحه فارسی است)
- تفکیک مطالب در دو بخش تاریخ قرآن و مباحث علوم قرآنی
- اشتمال بر راهنمایی‌های کنکوری ذیل هر درس و خلاصه‌های کنکوری انتهای هر درس
- تنوع فونت‌ها، تیتر بندی دقیق و جدول بندی مطالب موجب می‌گردد تا ذهن خوانند نظام منسجم تری به خود بگیرد.
- تکمیل و ویرایش هر ساله مطالب درسنامه بر اساس کنکور سال قبل.
جدول تحلیل و بررسی تست های علوم قرآن بر مبنای کتاب درسنامه علوم قرآن ارشد
در آخر بررسی آماری صورت گرفته بر روی کنکور سال‌های 1391 تا 1403 و تعداد تست‌های هر فصل از درسنامه علوم قرآن ارشد را ارائه می‌نماییم تا داوطلبان بتوانند با مقایسه این تست‌ها و تعداد صفحات هر فصل در کتاب درسنامه، به اهمیت آن در کنکور ارشد علوم قرآن و حدیث پی ببرند.
ضریب اهمیت در جدول زیر که حاصل تقسیم تعداد تست‌های 13 سال گذشته در هر فصل بر تعداد صفحات همان فصل در درسنامه است نشان دهنده اهمیت هر درس در کنکور است.
تحلیل و بررسی تست های سال 91 تا 1403 علوم قرآن
بر مبنای کتاب درسنامه علوم قرآن ارشد حافظون
| صفحه | 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 | 99 | 00 | 01 | 02 | 03 | جمع تست ها | ضریب اهمیت | |||
| بخش1: تاریخ قرآن | تاریخ قرآن | 60 | 1 | 2 | 2 | 3 | 1 | 1 | 2 | 4 | 7 | 3 | 3 | 4 | 5 | 38 | 0.65 | |
| بخش2: مباحث علوم قرآنی | 1 | کلمات غیرعربی | 7 | 1 | – | – | 1 | – | – | – | 1 | – | – | 2 | – | – | 5 | 0.4 |
| 2 | وجوه و نظایر | 12 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | 0 | 0 | |
| 3 | محکم و متشابه | 11 | 1 | – | – | – | 1 | – | 3 | 1 | – | 1 | – | – | – | 7 | 0.65 | |
| 4 | تقدیم و تأخیر | 8 | 2 | – | 1 | 1 | 1 | 3 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 15 | 1.8 | |
| 5 | عام و خاص | 10 | 1 | 2 | 1 | – | 1 | 2 | 1 | 2 | 1 | 2 | 1 | 3 | 17 | 1.7 | ||
| 6 | مجمل و مبین | 6 | 1 | 1 | 1 | – | 1 | 4 | 2 | 3 | 3 | 2 | 1 | 3 | 3 | 25 | 4.1 | |
| 7 | مطلق و مقید | 4 | – | 1 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | 2 | 3 | 0.75 | |
| 8 | مفهوم و منطوق | 5 | 2 | 2 | 2 | – | 1 | – | – | 1 | 2 | 1 | 1 | – | 1 | 13 | 2.6 | |
| 9 | حقیقت و مجاز | 17 | 2 | – | 1 | 1 | – | 2 | 1 | 1 | – | 1 | 1 | 2 | – | 12 | 0.7 | |
| 10 | تشبیه و استعاره | 15 | 3 | 2 | 2 | – | – | – | 1 | 2 | 1 | 2 | 2 | – | – | 15 | 1 | |
| 11 | کنایه و تعریض | 5 | 1 | 1 | 1 | – | – | 1 | – | – | – | 2 | 1 | – | – | 7 | 1.4 | |
| 12 | حصرواختصاص | 6 | – | – | 1 | 1 | – | – | 1 | – | – | 1 | 2 | – | – | 6 | 1 | |
| 13 | ایجاز و اطناب | 30 | 2 | – | 3 | 2 | 2 | 2 | 1 | – | – | 1 | – | – | – | 13 | 0.45 | |
| 14 | مناسبت آیات | 8 | 1 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | 1 | 2 | 0.25 | |
| 15 | اسباب النزول | 24 | – | 2 | – | 1 | – | – | 2 | – | – | 1 | – | – | – | 6 | 0.25 | |
| 16 | نسخ | 35 | 1 | 3 | 2 | 5 | 5 | 2 | 2 | 2 | – | 1 | 1 | 2 | 2 | 28 | 0.8 | |
| 17 | خبر و إنشاء | 10 | 1 | 3 | – | 2 | 3 | 2 | – | – | 2 | 2 | – | – | 1 | 16 | 1.6 | |
| 18 | ادوات تفسیر | 18 | – | 1 | 3 | 3 | 4 | 1 | 2 | – | – | – | 2 | 4 | 1 | 21 | 1.1 | |
| * | خارج از منبع | – | – | – | – | – | – | – | 1 | 4 | 2 | – | 1 | 3 | – | 11 | – | |
