معرفی گرایش های کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث

در دانشگاه ‌های ایران برای رشته علوم قرآن و حدیث، گرایش ‌های مختلفی تدریس می‌شود. در ادامه برخی از گرایش ‌های معروف این رشته در برخی از دانشگاه ‌های ایران را معرفی می‌کنیم و به معرفی رشته علوم قرآن و حدیث می‌پردازیم. اگر دفترچه کنکور ارشد را دیده باشید، رشته علوم قرآن و حدیث شامل گرایش های متعددی می باشد که در این مقاله مختصرا آن‌ها را معرفی خواهیم نمود.

معرفی رشته علوم قرآن و حدیث

رشته علوم قرآن و حدیث یکی از رشته ‌های علوم اسلامی است که به مطالعه و تحقیق در حوزه قرآن و حدیث می‌پردازد. این رشته به دانشجویان امکان می‌دهد تا عمیقاً به تفسیر و فهم معانی قرآن کریم و نیز بررسی و بررسی روایات و حدیث‌ های پیامبر اسلام (ص) بپردازند.

در رشته علوم قرآن و حدیث، دانشجویان به موارد زیر پرداخته می‌شود:

• تفسیر قرآن: مطالعه و تحلیل معانی قرآن کریم، بررسی مباحث مرتبط با تاریخچه تفسیر، منابع تفسیر، روش ‌های تفسیر و تحلیل متون قرآنی.
• علوم حدیث: بررسی روایات اسلامی و حدیث ‌های پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع)، شامل مباحث مرتبط با منابع حدیث، تحلیل و نقد روایات، علل روایات و مسائل مرتبط با علوم حدیث.
• علوم قرآن: بررسی علوم مرتبط با قرآن کریم، شامل قرائت، نحو و بلاغت قرآنی، علوم بیان و توضیح مفاهیم قرآنی.
• تاریخ اسلام: بررسی تاریخ اسلام و رویدادهای تاریخی مرتبط با زمان حیات پیامبر اسلام (ص) و دوران پس از ایشان، شامل فتوحات اسلامی، سیر و سلوک ائمه اطهار (ع) و مسائل تاریخی مرتبط با اسلام.
• علوم معارف اسلامی: بررسی مفاهیم و مباحث معارف اسلامی، شامل معرفت ‌شناسی، اخلاق اسلامی، فلسفه اسلامی، اصول و منطق دینی و مسائل فلسفی و معرفتی مرتبط با دین اسلام.

قبل از معرفی رشته ها توجه شما را به چند نکته جلب می نمائیم:

بسیاری از رشته های زیر دو اسم هستند با یک محتوا. لذا اگر در مواردی به نظرتان آمد برای دو عنوان رشته یک توضیح وجود دارد تعجب نکنید.

 منظور از کد ضریب چیست؟

باید بدانید که رشته علوم قرآن و حدیث 3 رکن اصلی دارد:

• علوم قرآن
• علوم حدیث
• تفسیر

این یعنی آنکه این رشته در 3 گرایش اصلی خود نمائی می کند. به همین خاطر در دفترچه امسال در یک کار منطقی و حساب شده ای 4 «کد ضریب» برای گرایش های این رشته تعریف شده است:

1- کد ضریب 1 : بدون گرایش خاصی است. واحد هایش تقریباً  نسبت برابری بین مواد درسی سه گانه  علوم قرآن و تفسیر و حدیث اختصاص داده شده است.

2- کد ضریب 2 : این کد شامل رشته هایی می شود که بار علوم قرآنی بیشتری دارد.

3- کد ضریب 3 : این کد رشته نیز شامل رشته هایی می شود که حول و حوش حدیث و روایت چرخ می زند.

4- کد ضریب 4 : کد رشته چهارم به رشته های تفسیری تعلق دارد. پس طبعاً گرایش های این کد از جنس تفسیر قرآن کریم هستند.

گرایش های کد ضریب 1:

1- الهیات و معارف اسلامی، علوم قرآن و حدیث

مهمترین و اصلی ترین گرایش در علوم قرآن و حدیث همین گرایش است. درس هایش ترکیبی متناسب از سه گرایش اصلی علوم قرآن، تفسیر  و حدیث است. حال این رشته را به چه کسانی می شود توصیه کرد؟

1.به دوستانی که علاقه مندند اطلاعات جامع و گسترده البته کم عمق تری از علوم سه گانه این رشته (تفسیر، علوم قرآن و حدیث) پیدا کنند.

2. به دوستانی که تغییر رشته ای هستند نیز همین گرایش را توصیه می کنیم. چرا که آن‌ها اطلاعات پایه ای و بنیادی این رشته را ندارند و اگر بنا باشد در ارشد نیز وارد گرایش های جزئی تر الهیات شوند، هیچگاه نمی‌توانند این اطلاعات پایه ای را از طریق مصاحبت با استاد کسب کنند. ضمن آنکه چه بسی گرایش های جزئی تر نیاز به دانش پایه ای داشته باشد و این موجب شود که در درس هایشان هم عقب بیفتند.
3. شاید بتوان مدعی شد که برای کنکور دکتری هم همین گرایش بهتر است. زیرا احتمال آنکه درس هایی که در کنکور دکتری از آن‌ها سؤال می آید در این گرایش تدریس شوند، بیشتر از گرایش های دیگر است. معمولاً در این گرایش از 20-30 کتابی که منبع کنکور دکتری هستند، 3-4 کتاب تدریس می شود. البته این به دانشگاه و ذائقه اساتید نیز بستگی دارد.

2- معارف قرآن

کسانی که زمان کنکور مدام احساس می کنند این درسها آن‌ها را به شناخت دین و معارف قرآن نزدیک نمی‌کند باید این گرایش را انتخاب کنند. گرایش معارف قرآن برای این گذاشته شد تا علاقه مندان به معارف دینی را زودتر و سهل تر به مقصود برساند.

تفاوت معارف قرآن و علوم قرآن و حدیث:

علوم قرآن و حدیث همانطور که از اسمش پیداست، علوم لازم برای رجوع به قرآن و حدیث را در اختیار ما می گذارد. در واقع نقش ابزار فهم قرآن و حدیث را بازی می کند و  لذا هر کدام از واحدهای درسی اش نقش یک ابزار و آچار را برای شناخت قرآن و حدیث بازی می کند. در حالی که رشته معارف قرآن بیشتر به ثمره این رشته می پردازد.

توصیه ما به کسانی که می خواهند در کوتاه ترین زمان اطلاعات و دانش بیشتری از خودِ دین پیدا کنند این رشته است.

3- علوم و فنون قرائات

این رشته را رشته قاریان نامیده می‌شود. به جز قاریان، این رشته برای دیگران چندان مفید نخواهد بود. چرا که اکثر دروس این رشته ارتباط تنگاتنگی با علم قرائت دارد. مثل : اختلاف قرائت ، تجوید و کتابت.

دروس دیگر این گرایش عبارتند از :

• تاریخ نسخه نویسی قرآن در جهان اسلام
• انواع رسم الخط قرآن اعم از کوفی و سبکهای متنوع آن
• نُسَخ و انواع متعدد آن
• علم تجوید
• علم الحان
• تاریخ قرائت ها
• قرای مشهور و قرائت های آن‌ها و احتجاج در قرائتها (چرا قاری آیه ای را به یک نحو آیه ی دیگر را به صورت دیگر می خواند)

4- فقه مقارن و حقوق خصوصی اسلامی

5- فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی

6- فقه مقارن و حقوق جزای اسلامی

مجموعاً درباره این سه رشته باید بگوئیم:

اولاً «فقه مقارن» یا همان «فقه تطبیقی» دانشی فقهی است که به یکی از 3 مورد زیر اطلاق می شود.

1- منظور از آن یا مقایسه و تطبیق آراء فقهی فقیهان یک مذهب با یکدیگر. مثلاً مقایسه آراء فقهی فقهای شیعه.

2- یا مقایسه و تطبیق و ترجیخح راء فقهی فقهای مذاهب مختلف اسلامی است.

3- و یا مقایسه و تطبیق آراء فقهی با حقوق مدنی است.

که به نظر می رسد با توجه به این که این رشته در دانشگاه «مذاهب اسلامی» گذاشته شده است، منظور از آن، مورد دوم است یعنی :  مقایسه و تقریب آراء فقهی فقهای مذاهب مختلف اسلامی.

اما نکته جالب توجه نیز آن است که این گرایش ها بیشتر به رشته «فقه و مبانی حقوق» تعلق دارد نه «قرآن و حدیث». ولی به هر حال این رشته برای کسانی مفید خواهد بود که علاقه مند هستند از رشته قرآن و حدیث به فقه و مبانی حقوق تغییر مسیر داده و در این راستا شغل آینده شان به وکالت و قضاوت و سردفتری و… تغییر یابد. (که البته به لحاظ مالی آینده بهتری از رشته قرآن و حدیث دارد.)

گرایش های کد ضریب 2 :

1- علوم قرآنی – علوم قرآن

علوم قرآن رشته ای است که سازمان اوقاف موسس آن بوده و جدی ترین نهادی که هنوز هم مصرانه دارد این گرایش را دنبال می کند همین اوقاف است. ما این رشته را به گروه هایی توصیه می کنیم و به گروه هایی توصیه نمی کنیم:

توصیه شده ها:

– این رشته نیز مانند رشته «علوم و فنون قرائات» بسیار مفید و مورد توجه قاریان قرآن است. در عین حالی که دروس تفسیری فراوانی نیز در این رشته وجود دارد. پس ما ابتدائاً آنرا به قاریان قرآن توصیه می نمائیم.

– توصیه دیگر ما نیز به کسانی است که علاقه چندانی به کارهای حدیثی ندارند. به آن‌ها هم این رشته را توصیه می کنیم. (هر چند معتقدیم که آن‌ها در بی علاقگی به حدیث اشتباه می کنند که از قدیم گفته اند مردم دشمن ناشناخته هایشان هستند: الناسُ اعداءُ ما جَهِلوا )

توصیه نشده ها:

– برای کسانی که می خواهند آشنائی بیشتر و بهتری به دین پیدا کنند به شدت توصیه می کنیم از این رشته فاصله بگیرند. چرا که ما بر خلاف عده ای معدود از اهل سنت که معتقدند «الدین هو القرآن» (دین همان قرآن است و لا غیر) چنین اعتقادی نداریم. بلکه بسیاری از معارف دینی در بین حدیث گنجانده شده اند.

– برای کسانی که علاقه‌مند ادامه تحصیل در مقطع دکتری هستند نیز باید بگویم سوالات تخصصی شان شامل 4 درس عربی، علوم قرآن، حدیث و تفسیر است که تقریبا به یک نسبت میان اینها تقسیم شده است. و کسی که در ارشد حدیث نمی‌خواند صرف نظر از آنکه در دکتری به چه رشته ای علاقه دارد، برای جبران این نقیصه حتماً کار سنگینی در پیش دارد که عموماً بدون کمک گرفتن از استاد و کلاس نمی‌تواند از پس آن بر آید

(هر چند این نقیصه در کلاس های آمادگی دکتری حافظون خیلی بهتر از دانشگاه قابل جبران است.)

گرایش های کد ضریب 3:

میان رشتگی از مهمترین اقتضائات پیشرفت و توسعه علم است. خصوصاً آنکه ما در کشورمان بنای اسلامی کردن علوم را داریم. دانشگاه قرآن و حدیث (همان دانشکده حدیثِ شهر ریِ سابق) چند سالی است رشته های متعددی را تأسیس نموده تا بتواند در این حوزه فعالیت جدی تری داشته باشد.

پیش از توضیح هر یک از رشته های زیر، لازم می دانم توضیحاتی کلی و مشترک درباره آن‌ها بیان نمایم:

اولاً : به همان اندازه که به دانشجویانی که از دیگر رشته ها به «علوم قرآن و حدیث» آمده اند توصیه نمی کنیم وارد این گرایش ها شوند، به بچه هایی که لیسانس الهیات گرفته اند توصیه اکید می نمائیم در ارشد وارد کار میان رشته ای شوند. زیرا برای آن کسی که در لیسانس علوم قرآن و حدیث خوانده است، در ارشد اتفاق مهمی نخواهد افتاد و همان درسها را با بسط بیشتری خواهد خواند. لذا به او توصیه می شود وارد گرایش های میان رشته ای شود تا افقهای جدیدی برویش گشوده شود. اما در مقابل، کسی که مثلاً لیسانس فنی دارد و تا کنون به جز مطالعه چند کتاب برای کنکور و یا مطالعه آزاد بعضی از کتب دینی و قرآنی کاری نکرده است، حتماً اطلاعات پایه ای ضعیفی برای کار میان رشته ای دارد و در عین حال اگر ارشد را هم قرآن و حدیث نخواند هیچگاه یک نظام منسجمی از این رشته در ذهن او ایجاد نخواهد شد. پس بهتر است کار میان رشته ای انجام نداده و همان رشته مادر را بخواند یعنی «علوم قرآن و حدیث»؛ نه یک کلمه کمتر و نه یک کلمه بیشتر!

ثانیاً : میان رشته ای موجب می گردد در کنکور دکتری بعضی از دروس و کتب را برای اولین بار بخوانید و خود این کار یک سال ما را از دکتری عقب خواهد انداخت.

ثالثاً : به نظر می رسد مطالعات میان رشته ای انسان را زودتر به پژوهش و اشتغال برساند چون کاربردی تر است.

رابعاً : بعضی از میان رشته ها نیاز به مطالعه قبلی یا جنبی دارد. مثلاً برای رشته ای مثل حدیث و اقتصاد حتماً زمینه هایی از علم اقتصاد باید در متقاضی وجود داشته باشد.

1- علوم حدیث – گرایش اقتصاد اسلامی

حدیث و اقتصاد میان رشته جالبی است که دانشگاه قرآن و حدیث آنرا تأسیس نموده است. داوطلب این رشته اگر لیسانس اقتصاد و مشتقاتش را خوانده باشد فوق العاده است ولی اگر داوطلبی فنی و مهندسی خوانده باشد هم می‌تواند برایش مناسب باشد.

به هر حال از نظر ما بهتر است اگر بنا باشد اقتصاد را با یکی از گرایش های الهیات گره بزنیم با «فقه» این کار انجام شود. ولی به هر حال با ابزار حدیث نیز کارهای پژوهشی زیادی می‌شود در اقتصاد انجام داد.

2- علوم حدیث – گرایش تفسیر اثری

تفسیر اثری یعنی همان تفسیر روائی. این رشته را هم می توان شاخه از «حدیث» دانست و هم «تفسیر». طرفداران این گرایش های تفسیری در حوزه و دانشگاه کم نیستند. این رشته ذائقه خاصی می خواهد. آن ذائقه عبارت است از «گرایش به نقل، حدیث و تعبد در قبال آن». اگر کسی به این کار علاقه جدی نداشته باشد و چنین ذائقه ای نداشته باشد، نباید وارد این رشته شود. مثلاً اگر کسی اهل فلسفه و منطق است و برای همه چیز استدلال می خواهد یا در قبال سند حدیث و… اهل مته به خشخاش زدن است، این رشته به کارش نمی‌آید.

3- نهج البلاغه – گرایش اخلاق و تربیت فردی و اجتماعی

نهج البلاغه خود از گرایش های علوم حدیث است. حال در نظر بگیرید که این گرایش خرد تر شده و به صورت موضوعی به چند رشته دانشگاهی در مقطع ارشد تبدیل شده است. چقدر این گرایش ریز شده است!

تصور ما این است که دست دانشجویان در انتخاب موضوع در این رشته بسیار بسته است. موضوع های زیادی برای پایان نامه دکتری نمی‌توان از این گرایش خاص استخراج کرد. ولی قطعاً مسئولین دانشگاه ها از ما بیشتر در جریان هستند.

4- نهج البلاغه – گرایش اجتماعی سیاسی و حقوق عمومی

همان مطالبی که درباره رشته بالا گفتیم، اینجا هم عیناً صدق می کند ولی فراموش نکنیم هر چه رشته خرد تر باشد کاربردی تر نیز خواهد بود.

5- نهج البلاغه – اصول و معارف علوی

ایضاً همه آنچه بالا گفته شد

6- علوم حدیث – گرایش نهج البلاغه

این رشته را می‌توان یکی از گرایش های علوم حدیث دانست. طبعاً از سه رشته بالائی بسیار گسترده تر و باز تر هستند. نظر ما در انتخاب شاخه های نهج البلاغه یا خود نهج البلاغه، قطعاً دومی است؛ یعنی خود نهج البلاغه. اما این ذائقه و سلیقه شخصی ماست و با تحقیق از خود دانشجویان این رشته ها انتخاب بهتری می‌توانید داشته باشید.

7- علوم حدیث – گرایش کلام و عقاید

از نظر افراد بسیاری، بهترین گرایش رشته علوم قرآن و حدیث، رشته علوم حدیث با گرایش کلام و عقاید است. علم کلام، همان علم اعتقادات است. یکی از بهترین کارها در علم الحدیث بررسی و مطالعه احادیث اعتقادی است. الان هم در دنیا جنگ، جنگ اعتقادات است. در جامعه هم مهمترین مسأله دینی مردم پاسخ به پرسش های اعتقادیشان است. شک نکنید اگر روزی معلم مدرسه یا دانشگاه شدید، بیشترین سوالات دانشجویانتان در زمینه اعتقادات است.

گرایش های کد ضریب 4 :

از نام این گرایش مشخص است که اگر کسی ذائقه تفسیری دارد باید سراغ این کد رشته بیاید. این رشته از نظر نزدیک تر بودن به معارف دینی از رشته علوم قرآنی بهتر است ولی از نظر محدود بودن همان توصیه هایی که درباره قبلی ها کردیم اینجا هم صادق است. از نظر ما هم تفاوتی هم بین دو گرایش زیر وجود ندارد جز اسم و شاید تنها چند واحد.

ولی بالاخره اگر قاری هستید یا قبل از ورود به الهیات خیلی با قرآن کار کرده اید و به آن علاقه دارید و یا لیسانستان الهیات بوده و حالا می خواهید کمی جزئی تر به این کار بپردازید این رشته برایتان مفید خواهد بود.

1- تفسیر و علوم قرآن

2- علوم قرآنی – تفسیر قرآن مجید

برای کنکور کارشناسی ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث از کجا شروع کنیم؟

برای موفقیت در کنکور کارشناسی ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث شما باید از خواندن منابع اعلامی از سوی سازمان سنجش شروع کنید.خواندن منابع اصلی می‌تواند کاری سخت و زمان بر باشد.
موسسه آموزشی حافظون تمامی منابع مودنیاز شما را در بسته منابع کامل ارشد علوم قرآن و حدیث و بسته منابع دکتری علوم قرآن و حدیث  خلاصه و جمع بندی کرده است.

با مطالع این منابع شما به خواندن هیچ منبع دیگری نیاز نخواهید داشت و می‌توانید به رتبه مطلوب خود دست یابید.

سخن پایانی:

سوالاتتان را در قسمت نظرات بپرسید. همچنین می‌توانید مطالبی را به این مقاله اضافه کنید.