هدف از ایجاد رشته تاریخ و تمدن اسلامی آشنایی با وجوه مختلف تمدنی است که از بدو ظهور اسلام و شکل گیری دعوت پیامبر بزرگوار اسلام (ص) آغاز و با همت و تلاش مسلمانان سرزمین‌های مختلف تا روزگار حاضر تداوم یافته است. حوزه‌های تخصصی این رشته به دلیل آن که به بررسی مسائل مربوط به فرهنگ و تمدن مسلمانان می‌پردازد از تنوع موضوعی زیادی برخوردار است. دانشجویان این رشته در کنار آشنایی با نحوۀ گسترش اسلام در مناطق مختلف جهان و چگونگی شکل‌گیری حکومت‌های مسلمان با نحوۀ حکومت‌داری و نقاط ضعف و قوت و تشکیلات حکومتی این دولت‌ها آشنا می‌شوند. آشنایی با نحوۀ تعامل مسلمانان با فرهنگ‌ها و تمدن‌های پیش از خود و نیز سهم مسلمانان در شاخه‌های مختلف تمدن بشری نظیر علم، هنر، آداب و رسوم و… تمدن جهانی از دیگر موضوعات مهم در این رشته است. در بخشی دیگر از حوزه‌های تخصصی رشته تاریخ و تمدن اسلامی، دانشجویان با موضوعاتی هم چون چگونگی مواجهه جهان اسلام و اندیشمندان مسلمان با تمدن جدید غرب و پیدایش جریان‌های فکری جدید در جهان اسلام آشنا شده و به بررسی وضعیت کنونی کشورهای مسلمان و ارزیابی جایگاه جهان اسلام در میان جوامع دیگر می‌پردازند. از دیگر موضوعات جذاب این رشته بررسی انتقادی تحقیقات و دیدگاه‌های اسلام‌شناسان غربی در باب اسلام و تمدن اسلامی است.
موقعیت شغلی رشته تاریخ و تمدن اسلامی در ایران
فعالیت در وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اگر اهل قلم باشد به کارهای پژوهشی و نوشتن کتاب‌های تاریخی
معرفی منابع کنکور ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی
الف. دروس عمومی
دروس عمومی بین تمام گرایش‌های الهیات مشترک است و توضیحاتی که در این قسمت گفته می‌شود برای تمام گرایش‌های الهیات کاربرد دارد. به عبارت دیگر سازمان سنجش، هرسال عینا یک عربی و زبان برای تمام گرایش‌های ارشد الهیات طراحی می‌کند. البته لازم به توضیح است برای درس زبان تنها 15 سوال زبان عمومی مشترک است و 15 سوال زبان تخصصی برای هر گرایشی، از متون تخصصی همان گرایش سوال طرح می‌شود و همسانی سوالات زبان الهیات به 15 سوال اول برمی‌گردد.
زبان عربی
چند سالی است که تعداد سؤالات اين درس در آزمون از 30 سوال به 20 کاهش یافته و ضريب آن برای رشته تاریخ و تمدن هم 4 است. بطور کلی تسلط به زبان عربي براي دانشجویان رشته الهیات و معارف اسلامی ضرورتي اجتناب ناپذير است چرا كه زبان اصلي در متون اسلامي، زبان عربي مي‌باشد. گفتنی‌ها درباره درس عربی فراوان است که بعضی از این نکته‌ها راه انسان را ده‌ها ساعت کوتاه و درصد را نیز ده‌ها درصد بیشتر و رتبه را هزاران نفر بهتر خواهد کرد.
دلایل اهمیت درس عربی:
1. این درس ضریب 4 داشته و در بین تمامی ضرایب، بالاترین است.
2. به دلیل مهارتی بودن این درس و باز بودن دست طراح سوال، در طراحی آزمون، یک طراح می‌تواند از یک قاعده صرف یا نحو و یا ترکیب چند قاعده در یک تست، صدها و بلکه هزاران تست طراحی نماید. این در حالی است که در دروس تخصصی رشته‌های مختلف الهیات، این امکان برای طراح وجود ندارد.
3. گستردگی و تنوع نمرات داوطلبان به طوری است که بر خلاف دیگر دروس که درصدها در یک بازه محدود و مشخص است، نمرات در این درس از منفی 33% تا 100% هم دیده شده است. به همین دلیل تفاوت جدی رتبه های داوطلبان با یکدیگر با تفاوت نمراتشان در همین درس ایجاد می‌شود.
منبع درس عربی
تست‌های درس عربی از دو بخش اصلی صرف و نحو و ترجمه تشکیل شده است. که در قسمت صرف و نحو بخشی از سوالات تجزیه ترکیب و تشکیل است و بخش دیگری سوالهای صرف و نحوی است. قسمت صرف و نحو 12 تست و بخش ترجمه 8 تست را به خود اختصاص داده است.
کتاب های زیر منابعی است که به تفکیک، برای هر بخش درس عربی قابل استفاده است:
قواعد صرف و نحو:
- مبادی العربیه جلد 4 نوشته رشید شرتونی؛ قسم الصرف و قسم النحو (به زبان عربی)
- ترجمه و شرح مبادی العربیه ۴ نوشته استاد علی حسینی یا دکتر خورسندی و دکتر مسجد سرایی به زبان فارسی)
- آموزش صرف و آموزش نحو نوشته دکتر کشفی
ترجمه:
- آموزش زبان عربی دکتر آذرتاش آذرنوش
- فن ترجمه نوشته یحیی معروف یا کتاب دکتر بابک فرزانه
منبع پیشنهادی برای مطالعه دروس رشته تاریخ و تمدن اسلامی
مطالعه کتاب مبادی‌العربیه، به دلیل تجمیع فهرست‌گونه انواع و اقسام قواعد ریز و درشت به صورت نکته نکته، موجب انبار شدن انبوهی از اطلاعات در ذهن دانشجو می‌شود؛ بی آنکه بتواند از آنها در جای مورد نیاز استفاده نماید. لذا معمولاً دانشجویانی که برای درس عربی به مطالعه و حفظ این کتاب بسنده میکنند، در آزمون نه تنها موفقیت چندانی ندارند، بلکه به دلیل در هم‌آمیختگی ذهنی، تست‌ها را نادرست پاسخ داده و نهایتاً درصد منفی کسب میکنند. این دانشجویان از این نکته غفلت کرده‌اند که پدیده زبان پیش از آنکه یک علم باشد، یک «مهارت و فن» است. لذا کسی نمیتواند با به خاطر سپردن قواعد و ضوابط و همچنین واژگان یک زبان مدعی شود که آن زبان را فرا گرفته است. بلکه باید از طریق تمرین و ممارست فراوان، آن قواعد و لغات را اولاً به‌صورت ملکه ذهنی خود درآورد و ثانیاً بتواند در کوتاهترین زمان، آنها را بازیابی کرده و با یکدیگر ترکیب نموده و جملات مورد نظر خود را بسازد. قواعد صرف و نحو نیز جز با تمرین زیاد و ملکه سازی، در کنکور قابل استفاده نخواهند بود. چرا که داوطلب باید بتواند در جملاتِ تست های کنکور، یک یا چند قاعدۀ به کار رفته در آن تست را در چند ثانیه تشخیص داده و سپس آنها را بهکار گرفته و پاسخ صحیح را انتخاب کند.
برای رفع این مشکلات بهتر است از یک منبع واحد و در عین حال کاربردی و دقیق، مطالعه‌تان را آغاز کنید؛ بهترین جزواتی که شما را از سایر منابع بی‌نیاز می‌کند، توسط موسسه آموزشی حافظون تالیف شده است. موسسه حافظون برای درس عربی سه کتاب تدارک دیده است که شامل صرف و نحو، تست صرف و نحو و فن ترجمه می‌شود.
برخی از ویژگی های جزوات عربی موسسه حافظون:
- از درج نکات غیر کاربردی صرف نظر شده است.
- نکات قابل ادغام را با یکدیگر ترکیب شد و به‌صورت یک قانون کلی در آمده است.
- تلاش شده که در کنار نقل نکات، به بیان دلائل آنها نیز پرداخته شود تا بدین طریق به خاطر سپردن آنها آسان شود و رویکرد «حفظ نکته» کتاب مبادی تعدیل یافته و به صورتی منطق‌پذیر در آید.
- با استفاده از اَشکال و جدول بندی و رسم نمودار، نظم ذهنی بیشتری برای خواننده ایجاد شده است.
• زبان انگلیسی
درس زبان انگلیسی برای گرایش تاریخ و تمدن ضریب 1 دارد. اما نباید تصور کرد که به دلیل ضریب پایین آن اهمیت چندانی ندارد. بلکه برعکس به دلیل اینکه اکثر دانشجویان زبان را سفید می‌گذارند، کسی که بتواند در این درس درصد مطلوبی بزند از رقبای خود با فاصله زیادی جلو می‌افتد.
منبع درس زبان انگلیسی
شمار سؤالات اين درس در آزمون 30 سؤال است. همان طور كه از نام آن پيداست، تعدادي از سؤالات، زبان عمومي و تعدادي از آنها نيز مربوط به اصطلاحات و متون تخصصي رشته الهیات است که منابع زیر برای این دو بخش پیشنهاد می‌شود:
زبان عمومی
- کتاب تافل بارونز، چاپ قدیم بخش گرامر
- درس‌نامه گرامر زبان انگلیسی ارشد و دکتری
- تست نامه لغات زبان انگلیسی ارشد و دکتری
- کتاب ۵۰۴ واژه ضروری
زبان تخصصی:
- دایره المعارف اسلام
- کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبایی
- تاریخ ادبیات عرب نوشته نیکسون زینولد
- ترجمه لاتین قرآن کریم
توضیحات: اگر وقت زیادی ندارید، سعی کنید کمی گرامر عمومی‌تان را تقویت کنید و با حفظ لغات ضروری زبان انگلیسی (مانند کتاب ۵۰۴) به بخشی از سوالات زبان پاسخ دهید. خیلی از شرکت کنندگان (حتی رتبه های برتر) اصلا زبان نمی‌زنند. هرقدر که بتوانید به سوالات زبان پاسخ درست دهید، به صورت تصاعدی از رقبای خود جلو خواهید افتاد! چه بسیارند کسانی که فقط به خاطر زبان، در دانشگاه های خوب روزانه تحصیل میکنند!
ب. دروس تخصصی رشته تاریخ و تمدن اسلامی
1. تاریخ سیاسی اسلام
1.1. تاریخ صدر اسلام تا پایان امویان
**تاریخ اسلام، علی اکبر فیاض، دانشگاه تهران
سیره رسول الله، عباس زریاب، سروش
تاریخ تحلیلی اسلام، سید جعفر شهیدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی .
دولت امویان، محمد سهیل طقوش، ترجمه حجت الله جودکی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
2.1. تاریخ خلافت عباسی تا پایان آل بویه
*تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، سید احمدرضا خضری، تهران: سمت.
3.1. تاریخ سلجوقیان تا سقوط بغداد
*تاریخ ایران کمبریج ج.5، جمع نویسندگان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.[بخش یکم، صص.9 – 200]
تاریخ مفصل ایران، عباس اقبال، تهران: [قسمتهای مرتبط]
سلجوقیان، ملیحه ستارزاده، تهران: سمت.
4.1. تاریخ تشیع
*تاریخ تشیع 1و2، زیر نظر سید احمدرضا خضری، تهران و قم: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
تشیع در مسیر تاریخ، سید حسین محمد جعفری، ترجمه سید محمدتقی آیت اللهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، .
5.1. تاریخ اسلام در دوره عثمانیان و صفویان
*ایران عصر صفوی، راجر سیوری، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
تاریخ سیاسی احتماعی دولت صفویه، ، تهران: سمت.
دولت عثمانی از ظهور تا زوال، اسماعیل یاقی، ترجمه رسول جعفریان، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
6.1. تاریخ اسلام در مصر و شام
*تاریخ عرب، فیلیپ حتی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: آگه. [صص. 785 – 952]
*تاریخ سیاسی اسلام، حسن ابراهیم حسن، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان. [صص. 262-282 و 486- 499] کتاب دکتر جلیلی، مشهد.
7.1. تاریخ اسلام در مغرب و اندلس
*آندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، محمد ابراهیم آیتی، دانشگاه تهران.
*تاریخ سیاسی اجتماعی شمال افریقا، عبدالله ناصری طاهری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، .
تاریخ سیاسی اسلام، حسن ابراهیم حسن، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان. [صص. 195-202 و 501- 518] کتاب دکتر جلیلی، مشهد.
8.1. وضع كنوني جهان اسلام 1 و 2
مجموعه كتابهاي سبز وزارت امور خارجه، مجلدات مربوط به کشورهای اسلامی
مقالات مربوط به کشورهای اسلامی در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام کتاب دکتر کاظم بیگی، تهران.
9.1. اسلام در برخورد با غرب و استعمار
*سیری در اندیشه سیاسی عرب، حمید عنایت، تهران: امیرکبیر.
نخستین رویاروییهای اندیشه گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، عبدالهادی حائری، تهران: امیرکبیر.
جزوه دکتر کاظم بیگی، تهران.
جزوه دکتر جلیلی، مشهد.
2. فرهنگ و تمدن اسلامی
این درس ضریب 4 داشته بنابراین مهم ترین درس محسوب می‌شود.
1.2. تاریخ علوم در اسلام 1 و 2 و 3
*علم و تمدن در اسلام، سید حسین نصر، ترجمه احمد آرام، تهران: علمی فرهنگی، 1384.
تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، ذبیح الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.[بخش سوم]
کارنامه اسلام، عبدالحسین زرین کوب، تهران: امیرکبیر.
2.2. تاریخ تشکیلات اسلامی 1 و 2
خراج و نظامهای مالی دولتهای اسلامی، ضیاءالدین الریس، ترجمه فتحعلی اکبری، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مقالات «اقطاع»، «آئین دادرسی» و «برید» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
*جزوات دکتر سيد جمال موسوی
3.2. تاریخ هنرهای اسلامی 1 و 2
*تاریخ عمومی هنرهای مصور، علینقی وزیری، بخش «هنر اسلامی»، تهران: هیرمند و دانشگاه تهران.
*تاریخ هنر در سرزمین های اسلامی، انور رفاعی، ترجمه عبدالرحیم قنوات، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
4.2. جغرافیای تاریخی اسلام 1 و 2
*جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی جلد 1و 2، حسین قرچانلو، تهران: سمت. [با تاکید بر 150 صفحه اول جلد یک]
*جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، گای لسترنج، ترجمه محمود عرفان، تهران: علمی فرهنگی.[بخشهایی که در مورد اول موجود نیست]
5.2. اسلام شناسی در غرب
مطالعات اسلامی در غرب، محسن الویری، تهران: سمت.
*جزوه دکتر کاظم بیگی، تهران.
6.2. تاریخ نگاری در اسلام
*تاریخنگاری در اسلام، سید صادق سجادی و هادی عالم زاده، تهران: سمت.
7.2. تاریخ آموزش و پرورش در اسلام
*تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، عبدالرحیم غنیمه، ترجمه نورالله کسایی، تهران: دانشگاه تهران.
